Zijn natuurbegraafplaatsen milieuvriendelijk?

Natuurbegraven is in de afgelopen jaren een steeds bekender fenomeen geworden. Een natuurbegraafplaats is een natuurgebied dat beschikbaar is gesteld als begraafplaats. Het is een prachtig concept: teruggegeven worden aan de natuur en nabestaanden een mooie omgeving bieden om in te herdenken. De afgelopen jaren is er echter ook een tegengeluid te horen. Zijn natuurbegraafplaatsen milieuvriendelijk, of lijkt dat alleen zo? Gaat het niet ten koste van de natuurbeleving?

Recentelijk onderzoek natuurbegraven

De argumenten tegen natuurbegraven zijn gefocust rond het hebben van een negatief effect op de natuur, en het effect wanneer natuurbegraven op grotere schaal gaat plaatsvinden. Op deze pagina doorlopen we deze argumenten, en kijken we wat twee recente onderzoeken in opdracht van het Ministerie van LNV en Natuurmonumenten hierover te zeggen hebben. U kunt de onderzoeken hier zelf nalezen: Terug naar de natuur (2009) en Effecten van natuurbegraven op de vegetatie op Natuurbegraafplaats Heidepol (2017).

Natuurbegraven niet schadelijk voor de natuur

De grootste spelende factor in de vraag of natuurbegraven schadelijk is voor de natuur is de mate waarin stoffelijk overschot de natuurlijke balans verstoort. Door in een natuurgebied veel lichamen te begraven komen er allerlei stoffen vrij waar het natuurgebied niet aan gewend is. In de meeste gevallen past de natuur zich hier vanzelf aan aan, wat betekent dat er na verloop van tijd andere planten komen te groeien. In 2009 zijn er door Wageningen Environmental Research verschillende grondonderzoeken gedaan op natuurbegraafplaatsen die uitwijzen dat de invloed van schadelijke stoffen vanuit het lichaam in feite verwaarloosbaar is. Afgelopen oktober, in 2017, hebben zij opnieuw een onderzoek gedaan bij Heidepol, waaruit dezelfde conclusie getrokken werd. Ter verheldering kunt u deze video bekijken van Professor Martin van de Berg, Master of Science en Ph.D. in Environmental and Toxicological Chemistry:

Chemisch afval in het lichaam

Naast dat de lichamen nieuwe natuurlijke stoffen toevoegen aan de bodem, komen er ook chemische stoffen mee. Het klinkt misschien gek, maar het lichaam slaat onder andere kleine hoeveelheden zware metalen op. Ook het gebruik van medicijnen in de laatste levensfase laat chemische sporen achter. Vaak wordt er vanuit deze gegevens commentaar geleverd op natuurbegraven, maar is dit wel terecht? In het onderzoek van Wageningen Environmental Research is de hoeveelheid van deze stoffen gemeten, waarna ze deze gegevens naast de het LAP (Landelijk Afvalbeheer Plan) en de EURAL (de Europese afvalstoffen lijst) hebben gelegd. Hieruit is gebleken dat de hoeveelheid van deze stoffen veel lager is dan de normen die de EURAL stelt, en dat de stoffen niet vallen onder wat de LAP verklaart tot chemisch afval. Dit houdt in dat de hoeveelheid van deze stoffen met verloop van tijd gewoon opgenomen wordt door de natuur.

Grond- en oppervlaktewater

Een andere vrees die vaak wordt uitgesproken is het effect dat de begraafplaatsen zouden hebben op de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater. Om deze reden hebben de onderzoekers van Wageningen Environmental Research monsters genomen van beide soorten water, en van oppervlaktewater dat in contact staat met dat van de begraafplaats. Deze monsters zijn vergeleken met water dat niet door de begraafplaats kan zijn beïnvloedt. Er zijn in de samenstelling van het water geen afwijkingen gevonden. De onderzoekers spraken daarom uit dat natuurbegraven geen effect heeft op de kwaliteit van grondwater, naar verwachting zelfs niet bij 1.500 graven per hectare.

Het aantal graven per hectare

In de bovenstaande alinea werd het al genoemd, het aantal graven per hectare. Het aantal graven op een begraafplaats en de manier waarop deze verspreid zijn speelt een enorme rol in dit verhaal. Wanneer er te veel graven per hectare zijn, dan komt er een grotere hoeveelheid van alle schadelijke stoffen in de grond, wat op een gegeven moment wél voor problemen kan zorgen. Elke natuurbegraafplaats heeft hier daarom specifieke regels voor, gebaseerd op een juiste ruimte tussen twee graven, en een juist aantal graven per hectare. Meestal bevindt dit aantal zich tussen de 100 en 500 graven per hectare. Dit klinkt wellicht als veel, maar dit is veel minder dan bij een reguliere begraafplaats, waar 5.000 tot 10.000 graven per hectare zijn toegestaan.

Natuurbegraafplaatsen ten koste van natuurbeleving

Het grootste commentaar rondom natuurbegraafplaatsen is gebaseerd op de vrees dat er steeds meer natuurgebieden een begraafplaats worden. Dit is heel goed te begrijpen, het is een gekke gedachte om op een natuurgebied door graven heen te lopen. Natuurbegraven wordt dan ook het meest geaccepteerd wanneer het gebeurt in afgelegen, weinig bezochte gedeelten van een natuurgebied. Men vreest dat, aangezien het grafrecht eeuwigdurend is, de begraafplaatsen vol raken en daarom uitbreiden. Gelukkig is het zo dat lang niet alle gebieden geschikt zijn om te begraven. Er geldt wettelijk een minimale diepte om te mogen begraven, én het graf moet boven de hoogste waterstand komen te liggen. Er zijn maar weinig gebieden die aan alle eisen voldoen.

Winst ten koste van de natuur

Een ander commentaar dat vaak naar voren gaat over de mate waarin natuurbegraafplaatsen zich laten leiden door financiële winst. Er heerst het vermoeden dat de begraafplaatsen om meer geld te verdienen meer graven zullen gaan leggen op het gebied. Wanneer dit gebeurt zou het wél leiden tot schade aan de natuur. De organisaties houden zich hierin echter aan strikte regels die zijn afgesteld op het terrein. Daarnaast is het een deel van de ideologie dat wanneer een natuurbegraafplaats vol is, de natuur wegens het eeuwig grafrecht volledig met rust moet worden gelaten.

Grafkuil delven

Waar stoffelijk overschot geen significante invloed heeft, zorgt het graven van het graf wel voor een aantal veranderingen. Door een graf te graven wordt een flink stuk grond weggehaald en weer teruggestort. Hierdoor wordt een diepere grondlaag vermengd met een hoger gelegen grondlaag, waarna de stofwisselingsprocessen moeten herstellen. Gelukkig is het zo dat een graf met een eeuwigdurend grafrecht in principe maar eenmalig hoeft te worden gegraven. Een ander risico van het delven van een graf in een bosgebied, is dat er schade kan ontstaan aan grote boomwortels. De meeste begraafplaatsen hebben om die reden ook regels over hoever een graf van een boom af moet liggen, om dit risico te vermijden.

Waar kan de natuurbegraafplaats extra rekening mee houden?

In natuurgebieden waar vossen en wilde zwijnen los rondlopen is er het risico dat deze wegens de geur in een graf beginnen te graven. Om dit te voorkomen is het verstandig om dieper te graven dan gebruikelijk. Ook moet er rekening gehouden worden met eventuele protheses en pacemakers. De meeste protheses veroorzaken geen schade omdat de synthetische stoffen geen interactie aangaan met de bacteriën in de grond, maar raadpleeg hierover goed de organisatie van de begraafplaats.

Het is belangrijk om bij het begraven van een gebalsemde lichamen er op te letten dat er een goede afstand wordt gehouden tussen de plaatsen waar deze lichamen begraven liggen. De werkende stof in het meest gebruikte conserveringsmiddel is Formaline. Dit is een chemische stof die in grote hoeveelheden schadelijk kan zijn voor het milieu. Volgens thanatopracteur Rens de Peijper is bij Thanatopraxie de concentratie Formaline in het lichaam ongeveer 0,2 tot 0,3 %, wat na drie dagen als gas uit het lichaam ontsnapt. In deze hoeveelheid zou dit dus geen schade aanrichten aan het milieu. Slechts wanneer er te veel gebalsemde lichamen op dezelfde begraafplaats zijn begraven zou dit eventueel schade kunnen aanbrengen aan het grondwater.

De laatste tip heeft betrekking op het seizoen waarin begraven wordt. Het effect van begraven op de natuur is namelijk het minst in de herfst en het begin van de winter.

Schadelijke gedenktekens

Wat alle natuurbegraafplaatsen gelukkig tegenwoordig ook verbieden is het achterlaten van gedenktekens die niet uit de natuur komen. Het grootschalig achterlaten van niet milieu-eigen materiaal kan namelijk schadelijk zijn. Meestal mag men een houtschijf met inscriptie of een zwerfkei achterlaten, of mag er een struik uit de omgeving geplant worden op het graf. Ook is het gebruik van natuurlijk afbreekbare kleding en omhulsels tegenwoordig bijna overal verplicht. Hierbij kunt u denken aan lijkwaden van natuurlijke stoffen en houten draagbaren. Overleg altijd goed met de natuurbegraafplaats die je op het oog hebt wat de precieze regels zijn, deze verschillen namelijk per locatie.

Een plek voor iedereen

Het zou mooi zijn als natuurbegraafplaatsen een plek kunnen blijven voor iedereen én voor de natuur. Om dit voor elkaar te krijgen kan er het beste per begraafplaats een maximum aantal graven vastgelegd worden, en een minimum afstand tussen de graven. Om nieuwe gebieden tot begraafplaats te maken zal er per terrein goed gekeken moeten worden naar wat de natuur aan kan. Als dat gebeurd zijn natuurbegraafplaatsen milieuvriendelijk. Zolang er hiernaast ook rekening wordt gehouden met de toegankelijkheid voor mensen die het natuurgebied los van de begraafplaats willen bezoeken, krijgt iedereen de ruimte die nodig is.

'Voor mensen die zich toch minder comfortabel voelen bij natuurbegraven, resomeren kan mogelijk een - duurzaam - alternatief zijn.