Balseming en thanatopraxie

Geschiedenis

De geschiedenis van balseming gaat enorm ver terug de tijd in. Over de hele wereld werden er door verschillende volkeren verscheidene manieren gevonden om het ontbindingsproces tegen te gaan. Naast het meest bekende voorbeeld uit Egypte, waren onder anderen ook de Romeinen, Grieken, Perzen en Syriërs bezig met het conserveren van hun overledenen. Van alle verschillende technieken werd pas rond 1800 de richting opgeslagen van wat uiteindelijk de huidige thanatopraxie werd.

Het injecteren van conserverende vloeistof, in eerste instantie op basis van acetaatoplossing en aluminiumzout, begon bij de Franse legerarts Gannal. Door zijn leven heen heeft hij deze stof steeds meer geoptimaliseerd. Dit gebruik werd steeds groter gedurende onder andere de Amerikaanse burgeroorlog, waar de lichamen van overledenen vaak enorme afstanden vervoerd moesten worden. De eerste opleidingsschool voor deze behandelingen werd in 1852 opgericht door een professor. Zo werd dit gebruik steeds verder verspreid en verbeterd tot het in Amerika, Engeland en Frankrijk op grote schaal gebruikt werd.

Na de tweede wereldoorlog werd het gebruik naar Nederland gebracht, maar niet van harte gewaardeerd. Pas in 1991 werd het per wet toegestaan, maar slechts in uitzonderlijke gevallen: voor leden van het Koninklijk Huis, overledenen die ter beschikking van de wetenschap gesteld zijn, overledenen die naar het buitenland overgebracht moeten worden en mensen die op zee overlijden. Uiteindelijk werd het in 2010, met de mogelijkheid voor het lichte balsemingsalternatief thanatopraxie, per wet algemeen toegestaan om licht te balsemen. Voor de geïnteresseerden hebben we de huidige wetgeving onderaan deze pagina geplaatst.

Wat zijn balseming en thanatopraxie?

Balseming is een handeling waarbij het ontbindingsproces wordt vertraagd, of zelfs tijdelijk stilgezet. Volledige balseming kan een lichaam voor jaren conserveren. Dit is echter niet de vorm van balseming die op dit moment in Nederland algemeen toegestaan is. De lichtere vorm van balseming, Thanatopraxie, zorgt voor een vertraging van het ontbindingsproces van ongeveer 10 dagen. Deze handelingen zijn nagenoeg hetzelfde, alleen de dosering verschilt.

Balseming heeft naast de conservering ook een visueel effect. Doordat de bloedcirculatie na het overlijden stilvalt ontstaan er normaal gesproken donkere vlekken op het lichaam, bekend als lijkvlekken. Dit gebeurt omdat het bloed naar de laagstgelegen delen van het lichaam zakt. Door het gebruik van rode kleurstof in de conserveervloeistof, zorgt balseming ervoor dat deze vlekken verdwijnen en het lichaam een natuurlijke kleur krijgt. Ook op andere plekken waar bloedstolsels komen te ontstaan en er verkleuring plaatsvindt, worden de bloedvaatjes weer gevuld waardoor de kleur herstelt. Doordat er voor de vochtafname van het lichaam gecompenseerd wordt, wordt het gezicht ook niet smaller. Het is ook mogelijk om deze visuele effecten nog aan te laten sterken met cosmetische producten. Wanneer er bijvoorbeeld sprake is van lichaamsschade door een ongeval, kunnen de meeste thanatopracteurs de verminkingen hechten of lijmen.

Omdat de ontbindingsprocessen vertraagd worden wordt het lichaam ook hygiënischer. Een ander groot voordeel van de behandeling is dat er geen koelelementen hoeven te worden gebruikt. Door het vertragen van het ontbindingsproces is er veel minder sprake van problemen met lijkvocht, wat een prettige bijkomstigheid is bij het gebruik van een lijkwade. Ook past in sommige mensen hun ogen de natuurlijkere, zachtere aanblik van het lichaam goed bij het idee van een lijkwade; een levendiger lichaam en het behoud van karaktertrekken maken het nemen van afscheid makkelijker.

In sommige gevallen maken de visuele effecten van balseming het makkelijker voor nabestaanden om waardig afscheid te nemen van de overledene. Er zijn echter ook critici die van mening zijn dat een lichaam in afbouw kan helpen bij de bewustwording van het moment van afscheid. Voor anderen kan deze aanblik echter juist in de weg staan van het afscheid dat ze zouden willen. Mocht u thanatopraxie overwegen, overleg dan goed met de andere nabestaanden wat iedereen prettig vindt.

Hoe werken balseming en thanatopraxie?

Bij balseming en Thanatopraxie wordt er een conserverende vloeistof in de bloedvaten van een overledene geïnjecteerd. Via een slagader in de lies of hals van de overledene wordt deze vloeistof ingebracht, terwijl het aanwezige bloed via een andere ader wordt afgevoerd. De kleine openingen die gemaakt worden om dit te doen kunnen makkelijk gesloten en weggewerkt worden. Om de vloeistof goed te verspreiden worden de ledematen tijdens deze handeling gemasseerd. Hoe lang deze behandeling duurt is afhankelijk van het postuur van het lichaam, meestal is er ongeveer drie uur voor nodig. Bij grotere lichamen wordt er meer vloeistof gebruikt en duurt de handeling langer. Onder de juiste omstandigheden kan de behandeling thuis worden uitgevoerd, al gebeurt het in de meeste gevallen op locatie bij de specialist. Het is belangrijk om te weten dat volledige balseming slechts bij hoge uitzondering is toegestaan. Thanatopraxie is een lichte vorm van balseming die sinds 2010 in Nederland wel algemeen is toegestaan.

Wat is het verschil tussen balseming en Thanatopraxie?

Een volledige balseming is een behandeling die langdurige conservering mogelijk maakt. Dan gaat het om meerdere maanden of zelfs meerdere jaren. Deze balseming wordt soms, bij hoge uitzondering, bij leden van het Koninklijk Huis en vooraanstaande geestelijken gebruikt. Tevens wordt er uitzondering gemaakt voor overledenen die naar het buitenland moeten worden gebracht, of wanneer er sprake is van repatriëring. Wanneer een lichaam bewaard wordt voor de wetenschap wordt het vaak ook volledig gebalsemd. Het grootste verschil met Thanatopraxie is dat hier een andere vloeistof voor wordt gebruikt, met een veel lagere concentratie werkende stof. Deze stof heeft slechts ongeveer 10 dagen effect. Dit houdt ook in dat er een veel lagere concentratie schadelijke stoffen voor het milieu in zit, een hoeveelheid die uiteindelijk makkelijker door de natuur op te nemen is.

Waar moet ik op letten?

Het resultaat van balseming en Thanatopraxie kan door verschillende factoren beïnvloed worden. Het gebeurt niet vaak dat een balseming anders uitvalt dan verwacht, maar er kan geen volledige garantie worden gegeven. Wanneer dit het geval is komt dat meestal door de doodsoorzaak en de medicijnen die er zijn gebruikt. Spreek dit daarom altijd goed door met de specialist. Wat betreft het opbaren zijn er ook een aantal dingen om rekening mee te houden; om veranderingen in het gelaat te voorkomen is het aan te raden om het hoofd hoger te leggen dan de romp. U kunt dit het beste doen door zowel het hoofd als de schouders extra te ondersteunen. Tevens raden wij aan om te voorkomen dat er direct zonlicht op de overledene schijnt, dit zorgt namelijk voor een versnelde uitdroging en verkleuringen. Ons laatste advies heeft betrekking op vliegjes, deze leggen namelijk, wanneer ze de kans krijgen, eitjes in het lichaam. Probeer er daarom voor te zorgen dat vliegjes geen toegang hebben tot de overledene.

Kosten van Thanatopraxie

Voor wie geïnteresseerd is in Thanatopraxie is het belangrijk om te weten wat zo'n behandeling toevoegt aan het kostenplaatje. Over het algemeen kunt u rekenen op een prijs tussen de €500 en €750. Er kunnen kleine verschillen in zitten afhankelijk van de thanatopracteur of de vloeistof die gebruikt wordt. Als er geen thanatopracteur bij u in de buurt zit kan het ook zijn dat u rekening moet houden met vervoerskosten. Het is belangrijk om goed te letten op de keuze die u maakt in thanatopracteur. Er zijn namelijk geen specifieke wettelijke voorwaarden om dit vak te mogen beoefenen. Omdat het een handeling is die inspeelt op zo'n gevoelig deel van het lichaam, is het echter enorm belangrijk dat er een professional bij betrokken is. We raden u daarom aan via uw uitvaartondernemer iemand te vinden. Voor volledige balseming is geen prijsindicatie te geven, dit wordt namelijk niet individueel geregeld. Wanneer het nodig is bij repatriëring gaat dit via de uitvaartverzekering, en bij een lichaam dat wordt bewaard voor de wetenschap gebeurt dit via het onderzoeksinstituut.

Is balseming schadelijk voor het milieu?

De werkende stof in het meest gebruikte conserveringsmiddel is Formaline. Dit is een chemische stof die in grote hoeveelheden schadelijk kan zijn voor het milieu. Volgens thanatopracteur Rens de Peijper is bij Thanatopraxie de concentratie Formaline in het lichaam ongeveer 0,2 tot 0,3 %, wat na drie dagen als gas uit het lichaam ontsnapt. In deze hoeveelheid zou dit dus geen schade aanrichten aan het milieu. Slechts wanneer er te veel gebalsemde lichamen op dezelfde begraafplaats zijn begraven zou dit eventueel schade kunnen aanbrengen aan het grondwater. Dit is echter goed te voorkomen door juiste organisatie van het grondgebied. Daarnaast moeten crematoria in Nederland voldoen aan strenge eisen wat betreft luchtfilters. Deze eisen maken dat de filters in Nederland goed genoeg zijn om de milieu-schade van balseming te minimaliseren. Let op, de bevindingen van Rens de Peijper gelden uitsluitend voor vloeistoffen waarin de werkende stof Formaline is.

Conserveren en Natuurbegraven

Onder de natuurbegraafplaatsen verschilt het hoe er om wordt gegaan met Thanatopraxie. Er zijn een aantal natuurbegraafplaatsen die ook licht gebalsemde lichamen begraven, zoals Weverslo, de Maashorst  en Heidepol. Er zijn er echter ook een aantal die dit uit milieuoogpunt niet doen, en een aantal die het puur op basis van een andere ideologie niet doen. Vaak is de visie van een natuurbegraafplaats gericht op een 'natuurlijke' uitvaart, waarbij dit kunstmatige conserveren dan gezien wordt als iets niet-natuurlijks. Mocht u willen kiezen voor een natuurbegraafplaats, overleg dan altijd goed met de organisatie wat hun ideeën zijn over balseming.

De voordelen van Thanatopraxie bij een lijkwade

Een balseming maakt het lichaam van een overledene meer toenaderbaar, het lichaam wordt namelijk hygiënischer en zachter in aanblik. Dit betekent niet dat de overledene er volledig levensecht uitziet, maar wel dat er een natuurlijkere kleur behouden wordt. Deze natuurlijkere, zachtere aanblik past goed bij het idee van een lijkwade; een levendiger lichaam en het behoud van karaktertrekken maakt het nemen van afscheid makkelijker. Een ander groot voordeel van de behandeling is dat er geen koelelementen hoeven te worden gebruikt. Door het vertragen van het ontbindingsproces is er veel minder sprake van problemen met lijkvocht, wat een prettige bijkomstigheid is bij het gebruik van een lijkwade.