Valentine Kempynck

Eens in de zo veel tijd komen we iets tegen wat helemaal aansluit bij de visie van Wikkelgoed en zelfs iets daaraan toevoegt. Voor ons zijn dat de lijkwaden van Valentine Kempynck. Met De Omhelzing en Rondomrond, biedt de Vlaamse beeldend kunstenares een intiem rouwritueel, waarin de dood weer wordt toegelaten in het dagelijks leven.

Van kostuumontwerpster tot wademaakster

Valentine is veel meer dan een wademaakster. Ze studeerde Woord aan het Conservatorium van Gent, werkte meer dan 25 jaar als kostuumontwerpster bij onder andere Toneelgroep Amsterdam en Guy Cassiers, en richtte in 1990 het ontwerperscollectief BELGAT op. Vanuit haar grote liefde voor kunst, maakt ze al jaren installaties, en onderzoekt ze de thematiek van rituelen rond de donkerte. Ook werkt ze veel met families rondom sterven en afscheid nemen, en geeft ze samen vorm aan afscheidceremonies, het liefst in de natuur. 

Haar motivatie om lijkwaden te maken komt voort uit een persoonlijke zoektocht naar manieren om het donker zijn plaats te gunnen. “Iedereen sterft en toch stoppen we de dood vaak weg. Een lijkwade is een natuurlijke manier om afscheid te nemen van iemand, zonder te verbergen. Je dekt voor een laatste keer je geliefde toe; die eenvoud geeft herkenning en vanzelfsprekendheid. De overleden persoon voelt heel dichtbij. Dit geeft ruimte voor intimiteit en geborgenheid. Het verkleint de afstand tussen toen en nu, tussen hier en daar. Door de tijd en ruimte te nemen voor het ritueel van het sluiten van de wade, ontstaat er een waardevol moment van gezamenlijke inkeer.” 

Foto: Valentine Kempynck tijdens onze vouwtraining bij Dichtbij Afscheid

De Omhelzing: een verbonden ritueel

De Omhelzing is een wade gemaakt van wol van Limburgse schapen. Valentine maakt deze lijkwade met de hand en borduurt op de verschillende stofdelen verschillende armen. Elke arm staat symbool voor iemand die belangrijk was in het leven van de dierbare. Er bestaat een standaardmodel voor als de wade snel nodig is, maar Valentine kan de wade ook personaliseren. Dit houdt in dat ze in overleg met de nabestaanden een keuze maakt in welke armen ze op wade borduurt. Ze heeft een in haar ateliers een ‘collectie’ aan armen die verschillen in geslacht, leeftijd, handvorm en eventuele mouw. Zo ontstaat een unieke wade waarin elk familielid of goede vriend zich gerepresenteerd voelt. 

Het sluiten van de wade kan met iedereen tegelijk uitgevoerd worden, worden uitgespreid over de dag of zelfs over meerdere dagen. Omdat elke arm een losse strook is, kan iedereen zijn eigen deel van de omhelzing dichtmaken. Het proces van afscheid nemen verloopt hierdoor veel rustiger en natuurlijker dan wanneer een kist meteen wordt gesloten. Het is ook mogelijk om de wade bij het gezicht open te laten.

Het mooie van De Omhelzing is dat zowel de levenden als de overledenen erbij worden betrokken. De handen die het hoofd van de overledene ondersteunen, zijn in principe bedoeld voor een levenspartner, ook als deze zelf al overleden is. De doden (en eventueel ongeborenen) krijgen hun plek. Dit maakt het ritueel veel persoonlijker en intiemer dan bijvoorbeeld een kaarsje branden bij een foto. Het gezin wordt als het ware herenigd en het onderscheid tussen leven en dood vervaagt. Het gaat om een gevoel van verbondenheid met elkaar en dit doet soms denken aan een familieopstelling. De wade nodigt nabestaanden uit om na te denken over hun plaats binnen het geheel, wie ze willen betrekken bij het afscheid, en hoe de familiebanden zich na het overlijden opnieuw zullen ordenen. De Omhelzing biedt een ingang om met deze complexe kwesties om te gaan.

Uniek aan de Omhelzing, is dat er ook een miniatuurversie van bestaat. Dit kan een waardevol aandenken zijn. Maar ook kan het dienen ter voorbereiding op de uitvaart. Nabestaanden kunnen oefenen met het sluitritueel (wie staat waar, welke arm wordt als eerste gevouwen) en kinderen of mensen met dementie kunnen zo op een lichte en laagdrempelige manier worden meegenomen in het afscheidsproces. “De lijkwade is een overgang, een manier om het fysieke lichaam in rust te begeleiden. Maar het is ook een object van rouw en van herinnering, dat iets van het leven zelf vasthoudt”, vertelt Valentine.

Rondomrond: eenvoud en klasse

Rondomrond is een andere lijkwade die Valentine heeft ontwikkeld en zij noemt deze ‘het kleine zusje van de Omhelzing’. Deze wade is ontstaan vanuit de drang naar eenvoud en klasse. Het is dan ook een meer ingetogen ontwerp. Van primair belang bleef hierbij dat de overledene stapsgewijs kan worden toegedekt, samen of alleen. Deze wade is als het ware een soort ‘zen-versie’ van de Omhelzing. De mensen die kiezen voor Rondomrond houden van degelijkheid en gaan er soms zelf nog op borduren of vragen Valentine om er nog een naam of een zin op te naaien.

De stof is gemaakt van 100% biologische wol uit eigen land en heeft een hoge densiteit, wat wil zeggen dat het een hoge dichtheid en massa heeft. Er zitten dan meer wolvezels op elkaar per kubieke centimeter. Hierdoor is het lichaam bij Rondomrond minder zichtbaar aanwezig, en toch blijft deze wollen wade heerlijk aaibaar en zacht. 

Persoonlijke zoektocht naar rouwrituelen

Het creëren van betekenisvolle rituelen rondom rouw heeft een persoonlijke oorsprong voor Valentine. Zij verloor als jonge vrouw een kindje en ging op zoek naar manieren om met dat verdriet om te gaan. Sindsdien vormt dat een belangrijke motor achter haar werk. 

In haar werk Moedervlek, geeft ze het gemis van een kindje een fysieke plek door het tatoeëren van een stip. Dit ritueel wordt in stilte uitgevoerd onder een reusachtige boom in Valentines tuin op een voormalig kasteeldomein. Een ander bijzonder werk is het ‘Banksje’. Hiermee heropent ze een Vlaamse traditie. Op verzoek van een bewoner bouwt ze met een aantal bakstenen van het huis een klein bankje op de nok van het dak. Dit geeft een plek aan overleden familieleden en vrienden om uit te rusten of om gewoon dichtbij te zijn. En dit kan troost bieden aan nabestaanden en aan stervenden.

Valentines rouwrituelen vinden plaats in de ‘sacrale ruimte van de handeling’. “Bij een gezamenlijke handeling ontstaat een ruimte in de tijd, waarin het verdriet neergelegd kan worden. De handelingen zijn vaak geplukt uit een dagdagelijkse bezigheid. Bij de lijkwade is de handeling van het onderstoppen vanzelfsprekend, dit doen we immers ook bij baby’s, en dat biedt comfort; je kent deze handeling al, waardoor een veilige plek ontstaat. Door dit ‘doen’, wordt het rouwen verweven met het dagelijks leven, waardoor ruimte kan ontstaan voor het onuitspreekbare, waarbij er geen woorden nodig zijn.” In haar werk streeft ze ernaar om de donkere kanten van het leven opnieuw een plek te geven. “In deze tijd waarin we allemaal in het licht willen staan, kan donker ons gronden.”

Samenwerking met Wikkelgoed

We zijn verheugd met de toevoeging van de prachtige waden van Valentine aan de collectie van Wikkelgoed. Onze collectie bestaat uit krachtige, esthetische en eenvoudige ontwerpen, van natuurlijke materialen, die uitnodigen tot een zachte en open benadering van de dood. Hier sluiten De Omhelzing en Rondomrond heel goed bij aan. En ze voegen ook iets toe: Valentines waden zijn eigenlijk kunstwerken te noemen, waarmee een nog persoonlijker afscheidsritueel mogelijk gemaakt wordt. 

Heb je vragen over De Omhelzing of Rondomrond, of over iets anders? Neem gerust contact met ons op.